Twitter Facebook Gastenboek

Kjell Ola Dahl

Een interview door Ronald de Jong met deze Noorse auteur over zijn schrijverschap, zijn inspiratiebronnen, films en nog veel meer...

Geen kogelregens of butlers

De Noorse auteur Kjell Ola Dahl (1958) heeft een achtergrond in psychologie en economie. Hoe deze geestelijke bagage is verwerkt in zijn eerste misdaadroman Dødens Investeringen uit 1993, die nu in vertaling is verschenen als Gevangen in het Web, probeert Ronald de Jong in onderstaand interview te achterhalen.

Door: Ronald de Jong

Luisteren naar de klank

Waar komt je passie vandaan en waarom misdaadromans?

Ik ben iemand met sterke emoties en een groot inbeeldingsvermogen. Waar mijn passie vandaan komt weet ik niet. Wat ik wel weet is dat passie nodig is om gevoel op te roepen bij de situaties die ontstaan in een verhaal. Ik houd van misdaadromans en denk dat het contrast tussen goed en kwaad een van de meest interessante onderwerpen in onze hedendaagse samenleving is. De mens organiseert zichzelf binnen een samenleving en stelt hierbij regels en wetten op om deze in stand te houden. Misdaadromans gaan over de gevoelens van mensen, hun behoeften en hun conflicten binnen de kaders van die samenleving.

Na zes boeken over Frølich en Gunnarstranda (F&G) zal er inmiddels een vast proces zijn ontstaan, of misschien zelfs een schrijfritueel. Wat is je werkwijze?

Ik schrijf elke dag en altijd in de ochtend, wanneer ik vol energie en creativiteit zit, en stop meestal rond lunchtijd, wanneer het voelt alsof mijn hersens compleet uitgeperst zijn. Mijn boeken lijken te ontstaan uit een idee of inspiratie waar ik vrij lang mee speel voordat ik begin met het schrijven van het boek.

Wanneer je schrijven ziet als de combinatie van aandacht en de integriteit en moed om geen onnodige zaken te beschrijven, en te schrappen wat niet goed genoeg is, hoe goed ben je dan in het schrappen?

Goed genoeg, hoop ik. Schrijven heeft wat weg van muzikaal zijn. Musici horen vaak of een stuk onvoldoende energie heeft of de verkeerde klank. Voor schrijven geldt dit ook. Een groot deel van mijn schrijfproces bestaat uit schrijven, herschrijven en weggooien. Wanneer ik worstel met een dialoog of met een specifieke scène, schrijf en herschrijf ik die, en kom ik regelmatig tot de conclusie dat ik op een doodlopend spoor ben beland, en besluit ik het hele stuk te schrappen.  In een van mijn laatste boeken die in Noorwegen zijn verschenen, Lindeman & Sachs, stond een passage van wel vijftig pagina’s die ik op het allerlaatste moment, kort voor de drukproef en tot ergernis van mijn redacteur, er niet in wilde hebben. Uiteindelijk gaf ook mijn redacteur toe dat het boek er als geheel beter van was geworden.

Kun je aangeven of je schrijft met een bepaald type lezer voor ogen of een verwachtingspatroon van lezers van misdaadromans?

Nee, ik schrijf niet voor een specifieke lezer. Op dit moment heb ik veertien boeken geschreven en het deel van het werk waar ik het meest van houd is de beginfase. De creatieve fase waarin ik rond zwem in de energie van mijn ambities en ideeën.  Het moment waarop het nog onzeker is of al die ideeën en wendingen van het verhaal ook daadwerkelijk gaan leiden tot een boek. Soms voel ik me als een beeldhouwer die een groot stuk steen bewerkt. Naarmate ik dichter bij het uiteindelijke object kom, wordt de ruimte voor fouten steeds kleiner.

Drie-eenheid van een goed verhaal

In een blog gaf je aan dat een goed verhaal bestaat uit een sterk plot en geloofwaardige karakters in een goed beschreven omgeving. Wil je voor de lezers die je boeken nog niet kennen iets vertellen over jouw geloofwaardige karakters Frølich en Gunnarstranda (F&G)?

Volgens mij schreef ik daarnaast ook nog iets over dialoog. Maar goed, Gevangen in het Web lijkt het verhaal over een meisje dat gaat stappen met een knappe jongen en dan om het leven komt. Maar wanneer de politie het onderzoek start, blijkt dat er veel verdachten zijn. Elk met een eigen en soms vreemde relatie tot het meisje. En achter elk van die relaties schuilt een verhaal dat had kunnen leiden tot de moord. De uitdaging voor de politie is om de achtergrond van het meisje te verhelderen en te zorgen dat het juiste verhaal boven water komt. Deze zware taak rust op de schouders van de scherpzinnige Frølich en Gunnarstranda.

Je hebt een achtergrond in psychologie en schrijft zelf dat mensen sterk worden beïnvloed door hun verleden. Hoe helpt dit je bij het opstellen van een sterk plot, en welke thema’s hebben hierbij je voorkeur?

Dit is een algemeen bekende Freudiaanse kijk op het leven. Ik geloof in het toeval. Je ziet dat een samenloop van omstandigheden ons allemaal dwingt keuzes in het leven te maken. Wanneer we dat doen, worden we geconfronteerd met de consequenties van die keuze, en moeten we die consequenties accepteren. Maar de keuzes die we maken zijn geen toeval. Die worden bepaald door wie we zijn: door ons karakter, onze persoonlijkheid en normen, door de emoties van het moment en de situatie waarin we ons bevinden... en dergelijke factoren worden altijd beïnvloed door ons verleden. Dit is van toepassing op iedereen, of je nu moordenaar, schrijver, politieman of president van de Verenigde Staten bent.
Voor mij is daarmee duidelijk dat een boek waarin iemand ervoor kiest een ander mens te doden, ook op de een of andere manier moet ingaan op het verleden van deze persoon. Dit gezegd hebbende moet ik toegeven dat ik geen echte voorkeur heb voor een specifiek thema. Ik word geïnspireerd door een willekeurig idee, begin hiermee te spelen, verzin er karakters en een setting bij, en soms leidt dit spel tot een plot.
 
Oslo is de omgeving die je gebruikt voor de verhalen over F&G. Op welke manier is de criminaliteit in Oslo veranderd wanneer je je eerste boek uit 1993 vergelijkt met het laatste uit 2007, Svart Engel?
 
De samenleving is op verschillende manieren veranderd, maar ik denk niet dat de mensen zelf echt zijn veranderd. Onze samenleving is complexer geworden, meer multinationaal, multireligieus en multicultureel dan ooit tevoren. Culturele conflicten kun je terugvinden als toename in de statistieken over gewelddadige misdaden, waaronder berovingen en verkrachtingen. Wanneer je kijkt naar diefstal en overvallen, is er een flinke toename als gevolg van georganiseerde misdaad, waarvan de eigenlijke top zich vaak in Oost-Europa bevindt, of nog verder naar het Oosten. Wanneer je kijkt naar het totale aantal moorden, is dat cijfer volgens mij de laatste jaren redelijk constant gebleven.
Noorwegen is natuurlijk een rijk land. En in rijke landen is er de neiging om delen van de samenleving uit te drukken in economische termen. Ter illustratie: in veel arme landen wordt de kwaliteit van een ziekenhuis afgemeten aan de hoeveelheid patiënten die worden genezen. In rijke landen zie je vaak dat de kwaliteit van een ziekenhuis wordt afgemeten aan de mate waarin men binnen het afgesproken budget is gebleven. Ironisch genoeg gaan zowel mijn eerste boek, Gevangen in het Web, als mijn laatste, Svart Engel, over economische misdaden. Ironisch omdat ik juist wil benadrukken dat mijn primaire belangstelling als schrijver ligt bij de karakters en hun verhaal. Na de karakters volgt pas de omgeving. Wanneer ik bekend ben met de karakters en hun lot, plaats ik deze pas in een omgeving. En dat is de samenleving die ik overal om me heen zie.

Crimineel Scandinavië

Op de Noorse culturele site voor de VS staat vermeld dat Scandinavische crime een realistische benadering is van het dagelijks leven van normale mensen. Is dit dezelfde traditie die is ingezet door Sjöwall & Wahlöö? En in welke vorm zien we dit terug in je boeken?

Het belang van Sjöwall en Wahlöö is enorm wanneer je kijkt naar de Noordelijke traditie van het schrijven van misdaadromans. Ze schreven uiteindelijk tien boeken over Martin Beck en werden hiermee ongelofelijk populair in Europa en de VS. Sjöwall en Wahlöö bewezen aan generaties van Noordelijke schrijvers dat over ons landschap en landgenoten boeiende verhalen te vertellen zijn die andere mensen graag willen lezen. Natuurlijk werden onze schrijvers, waaronder ikzelf, ook beïnvloed door de Amerikaanse hard-boiled misdaadklassiekers van Hammett, Chandler en Cain, en door de Britse misdaadauteurs. Maar de Scandinavische landen hebben elk hun eigen cultuur en identiteit, die op veel manieren afwijkt van zowel de kogelregens uit Amerika als de beschaafde, door Britse butlers omgeven, bibliotheekmoorden.

Je bent zelf een liefhebber van Manuel Vasquez Montalban en zijn protagonist Pepe Carvalho. Spreken buitenlandse omgevingen de lezers zo veel aan dat dit een verklaring is voor de populariteit van Noorse schrijvers buiten Scandinavië?

Ik kan natuurlijk alleen voor mezelf spreken. Wat ik in Montalban erg waardeer, is dat hij trouw blijft aan het literaire vakmanschap. Hierdoor wordt het erg plezierig om zijn boeken te lezen, en dit plezier gaat verder dan alleen de plot en de karakters. Het is de manier waarop hij taal gebruikt, zijn metaforen en dialogen. Natuurlijk vloeit een deel van de aantrekkingskracht voort uit Montalbans Barcelona. Wellicht is het zo dat een deel van het leesplezier voortkomt uit het feit dat de lezers voor zichzelf beelden kunnen maken van omgevingen waarmee ze onbekend zijn. In mijn jeugd verslond ik de boeken van Alexandre Dumas, zonder ooit een musketier of een film over musketiers te hebben gezien. Ik wist niet eens hoe je een naam als d’Artagnan moest uitspreken.

Naast een psychologische heb je ook een economische achtergrond. Was dat de reden om je eerste misdaadroman te voorzien van economische delicten?

Ik was op zoek naar een verhaal dat een afspiegeling moest worden van de samenleving en de karakters die ik op dat moment waarnam. Zoals ik al eerder aangaf was zowel de samenleving als de misdaad aan het veranderen. Bij het uitkomen van Gevangen in het Web, in 1993, kwamen misdaadromans met economische delicten als genre nog niet veel voor.

Economische achtergrond deel je met je landgenoot en collega Jo Nesbø, die zijn speurder Harry Hole ook misdaad laat bestrijden in Oslo. Zijn de heren Gunnarstranda en Hole met elkaar in concurrentie, en is er voldoende misdaad in Oslo voor beiden?

Er is een toename in de hoeveelheid misdaadromans die zich afspelen in Oslo, maar ook in Europa, en eigenlijk wereldwijd. Zowel Hole als Gunnarstranda hebben veel concurrenten. Voorlopig hebben ze nog niet het voornemen om te gaan samenwerken. Je ziet dat er in één Noors boekenseizoen meer moorden worden gepleegd dan in tien jaar misdaad in Noorwegen zelf. Goed om in gedachten te houden dat we altijd werken met ‘fictie en fun’, en geen journalistiek bedrijven.

Ambities

In 2000 won je voor je boek Een kleine gouden ring de prijs voor beste Noorse misdaadroman.  In hoeverre is een dergelijke prijs belangrijk voor een schrijver?

Ik geloof dat het wel belangrijk voor me is; ik weet zeker dat het belangrijk is voor mijn uitgevers, want zij gebruiken het om boeken te verkopen. Sommige mensen noemen me naïef, maar ik blijf geloven dat boeken voor zichzelf spreken.

Er wordt op de site van je agent Salomonsson Agency geschreven dat er sprake is van ‘het Noorse antwoord op Henning Mankell’. Is dit marketingtaal of is die vergelijking terecht?

(lachend)Misschien wel, of misschien is Mankell de Zweedse Dahl. Deze vraag kun je beter aan mijn agent stellen.

Camilla Läckberg, met haar achtergrond in marketing, zei dat een boek een product is en haar naam een merk. Wanneer je vanuit je economische achtergrond kijkt, denk je hier dan hetzelfde over, of is een boek een kunstuiting die het niveau van product overstijgt?

Ik ben van mening dat de kunst noch de productbenadering een goede manier is om fictie of romans te beschrijven. De waarde van een boek wordt bepaald door de lezer. Die kan het boek bestempelen als rotzooi en het weggooien, of het geweldig vinden en het blijven herlezen, of zoals Pepe Carvalho doet, kan hij het boek verbranden. Wat een lezer met een boek doet ligt buiten mijn invloedsfeer. Ik kan niet bepalen wat hij of zij voelt bij het lezen van mijn boek. Mijn doel is verhalen te schrijven en die te delen met andere mensen. Twee van mijn grootste ambities zijn het vermaken van lezers en het trots zijn op mijn werk.

Films versus boeken

Je bent een filmliefhebber en op je site is er ook veel aandacht voor filmklassiekers als The Maltese Falcon en The Big Sleep. Is er zicht op dat de boeken over F&G worden verfilmd?

Het verfilmen van mijn boeken is voor mij een complex vraagstuk. En dat had ik eerlijk gezegd niet verwacht. Een paar jaar geleden was er een bedrijf dat van een aantal boeken de filmrechten kocht en hiervoor ook scripts lieten schrijven. Het project liep vast op het vinden van een goede regisseur. Nu, achteraf, ben ik eigenlijk blij dat het hierbij is gebleven.

Zelf schrijf ik soms filmscripts, en ik beschouw boeken en films als een twee heel verschillende media, die elk hun eigen aanpak vragen. De meeste boekverfilmingen die ik heb gezien vind ik stomvervelend om naar te kijken. De misdaadfilms die ik zelf zeer waardeer zijn vaak gebaseerd op een script dat speciaal voor die films is geschreven.Natuurlijk kijk ik nog steeds met veel plezier naar verfilmde boeken zoals Double Indemnity of The Big Sleep, maar dan komt het vermaak meer voort uit de sfeer van de jaren vijftig die wordt neergezet en de messcherpe dialogen, dan uit de originele verhaallijn uit het boek. Beide films zie ik zelf als mijlpalen uit de geschiedenis van de film.

Je schrijft dat je niet bijzonder geïnteresseerd bent in de moord als zodanig, maar wel in de manier waarop die impact heeft op de betrokkenen. Welke impact hoop je dat jouw boeken op je lezers hebben?

Ik hoop dat mijn lezers ontspanning vinden in het lezen van mijn boeken, of eigenlijk hoop ik dat ze zo worden vermaakt dat ze nog eens terugdenken aan de onderwerpen beschreven in het boek, of dat ze overwegen het boek opnieuw te lezen. Wanneer ze dat zouden doen, denk ik dat ze zullen worden verrast door de dingen die ze bij de eerste lezing hebben gemist.