Misdaadromans

De subjectiviteit van de waarneming

Door : Ine Jacet.

Martin Suter werd in 1948 in Zürich geboren. Tot 1991 was hij  creative director bij een reclamebureau. Daarnaast was hij geruime tijd voorzitter van de Art Directors Club van Zwitserland. Hij schreef reclameteksten, scenario’s en columns. Maar altijd was er de drang om toe te geven aan een roeping, die hij al sinds zijn 16e jaar had: fulltime schrijven. In 1991 was het zover. Sinds die tijd schrijft hij eens per twee jaar een boek dat in Zwitserland al snel als bestseller over de toonbank gaat. De auteur leeft afwisselend met zijn vrouw op Ibiza en in Guatemala. Zijn romans schrijft hij vooral in Guatemala.

Martin Suter is populair in Zwitserland. De mensen kennen hem ook mede dankzij columns over het bedrijfsleven die hij met regelmaat schrijft. Small World was zijn eerste boek en het werd niet alleen in Zwitserland opgemerkt maar in meerdere talen vertaald, waaronder het Nederlands. Het vertelt het verhaal van een man die lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Een ander werk van zijn hand is: Een perfecte vriend. Het gaat over een man die wakker wordt in een ziekenhuis. Hij heeft een ernstige hoofdwond en een verstoorde herinnering. In 2007 verscheen in De Duivel van Milaan bij uitgeverij Signature. De hoofdpersoon is een vrouw die lijdt aan synesthesie. De vraag dringt zich onvermijdelijk op: Wat heeft Martin Suter met het functioneren van hersenen en de waarneming?  

De Duivel van Milaan is opgedragen aan Albert en Anita Hofmann. Wie is Albert Hofmann? Albert Hofmann is een Zwitsers scheikundige die in 1906 werd geboren. Inmiddels is hij 101 jaar oud en wereldwijd bekend vanwege zijn onderzoek naar lsd en zijn geestverruimende werking. In 1943 heeft Hofmann bewust zijn allereerste lsd-trip in de geschiedenis van de mensheid geslikt. Het betrof 250 microgram lyserginezuurdiëthylamide. Een paar dagen eerder had hij per toeval ontdekt dat deze stof een sterk hallucinogeen effect heeft. Albert Hofmann werd later niet alleen de vader van de lsd maar - ongewild - ook van de New Age beweging, begonnen in de jaren zestig, met de hippies en volgelingen van Timothy Leary en Alan Ginsberg. ‘Lsd zet de deuren van de waarneming open,’ aldus Hofmann en andere gebruikers. Tijdens het gebruik van lsd krijg je allerlei illusies, je ziet vreemde dingen en ervaart synesthesie. Dit betekent dat je geluid ziet, kleur hoort en geur proeft. Daarnaast dient zich een andere tijddimensie aan. Dit alles ondervindt de hoofdpersoon uit De Duivel van Milaan. Sonia heet ze en ze heeft een trip achter de rug waarvan ze nog geruime tijd later de gevolgen ondervindt.
Wat trekt Martin Suter aan in de ‘synesthesie’? 
‘Een terugkerend thema in mijn boeken is het verlies van identiteit of controle. 'Een interessante vraag vind ik: wat is de werkelijkheid en hoe neem je waar? Waarschijnlijk bestaan er grote verschillen in waarneming tussen mensen onderling.'
Martin Suter giet deze fascinatie telkens in een andere soort boek. De ene keer schrijft hij een misdaadverhaal, de andere keer een avonturenroman of een boek over een reis door de tijd. ‘Een eerbetoon aan de genres waarvan ik houd.’ In De duivel van Milaan twijfelt de hoofdpersoon in toenemende mate aan haar waarneming. ‘Dat was opzet. Ik wilde bereiken dat de lezer zich, net als mijn hoofdpersoon, steeds meer gaat afvragen wat fantasie en wat werkelijkheid is. In welke wereld leef ik eigenlijk? Bestaat die wereld echt of zit hij alleen in mijn hoofd.’  
De uitvinder van lsd, de chemicus Hofmann, heeft altijd gepleit voor het toelaten van het mystieke binnen de wetenschap. ‘Wij mensen weten nog zo weinig. Als we zo weinig weten moeten we niets uitsluiten. Ook het mystieke en het onverklaarbare niet.’
‘In De duivel van Milaan zitten religieuze verwijzingen. De toenemende interesse in religie zal waarschijnlijk ook te maken hebben met mijn leeftijd.’
Op de vraag of de auteur zelf ooit geestverruimende middelen heeft genomen antwoordt hij: ‘Als u vindt dat ik daar dermate overtuigend over schrijf dat deze vraag opkomt, dan beschouw ik dat als een compliment. Mijn standaardantwoord luidt altijd: ‘Een schrijver moet ook over dingen kunnen schrijven die hij niet heeft meegemaakt. Maar je mag nooit over iets schrijven waar je niks vanaf weet. Ik besteed veel tijd aan research.’ 

Een ander terugkerend thema in zijn werk is: wie ben ik en wie had ik kunnen zijn. ‘Dat verschil interesseert me. Wat zou er gebeurd zijn als ik andere keuzes had gemaakt. Het thema is ook op mijn eigen leven van toepassing. Toen ik 16 jaar was, wist ik dat ik schrijver wilde worden. Maar ik kon me niet voorstellen dat je daarvan kon leven. Dus schreef ik onder andere reclameteksten. Ik dacht altijd: eerst werken en later schrijf ik nog wel eens een boek. Toen ik ongeveer 45 was wist ik: nu is het moment gekomen. Je kunt zo’n besluit niet altijd maar blijven opschuiven. Eens moet je doen wat je je hebt voorgenomen.’

Wat is kenmerkend aan zijn stijl? De lezers waarderen zijn boeken omdat nieuwsgierigheid ontstaat naar het verloop en de afloop. Een ander handelsmerk is zijn precisie, lange beschrijvingen of overbodige details worden gemeden.   
‘Ik denk dat een kenmerk van mijn stijl is dat ik veel weglaat. Daarnaast moet de taal in dienst staan van het verhaal. Ik heb er altijd plezier in gehad taal te gebruiken die beknopt en to the point is.’
Extreem beknopt zijn de sms’gesprekjes in De duivel van Milaan tussen de hoofdpersoon Sonia en haar vriendin Malu. Enkele voorbeelden.

Hoe heet hij
Wie
Om wie je niet terugkomt
Frédéric
Ik bedoel de ander waarvoor je blijft
Bob hij is pianist
O blijf blijf.

Malu ben je wakker
Nee
Alleen
Nee
Sorry.

De auteur sleutelt veel aan de eerste zin van zijn boeken. Hij moet zo perfect mogelijk zijn. ‘Ik schaaf niet eindeloos maar verander hem gaandeweg het schrijven.‘ In zijn boek Lila-Lila is de eerste regel gelijk aan de laatste.
Martin Suter is een gedisciplineerd schrijver. ‘Ik maak lange dagen, werk van 9 tot 13.00 uur en van 14.00 tot 18.00 uur. Ook in het weekend. Als ik een goede dag heb, schrijf ik ongeveer 5 bladzijden.’   
Van een writersblock heeft hij nooit last. Hij gelooft niet in dit fenomeen. Schrijven is ook een kwestie van discipline en hard werken voor inspiratie. Hij doet veel onderzoek voor zijn boeken. Momenteel is internet een belangrijke bron.

Van welke schrijvers houdt de auteur? Van Somerset Maugham , Tom Wolfe en Peter Hoeg (Smilla’s gevoel voor sneeuw vond ik fantastisch). Daarnaast heeft hij veel sprookjes gelezen van o.a. E.T.A. Hoffmann, Grimm en Hans Christian Andersen. Zijn laatste boek De duivel van Milaan heeft kenmerken van een sprookje. Martin Suter houdt van de misdaadromans van Dürrenmatt, Simenon en Glauser. Deze schrijvers laten zien dat een plot uiteindelijk minder belangrijk is dan de taal, de personages en de sfeer. Dat spreekt me aan.