Wolf Hall - Hilary Mantel (2010) (roman) *****

Winnaar van de Booker-prijs 2009 staat met grote letters op de voorkant van het boek. Dat schept grote verwachtingen. Want als er een stuk geschiedenis meermalen in boekvorm is verschenen, dan is dat de geschiedenis van Henry VIII. En wat maakt dat dit boek met die (uitgemolken) geschiedenis dan die grote prijs wint?
Het boek wordt verteld vanuit perspectief van Thomas Cromwell. Cromwell is geboren als zoon van een smid. Hij wordt op de allereerste bladzijde van het boek ernstig mishandeld door zijn vader. De toon is gezet. Cromwell slaat, half dood geslagen, op de vlucht naar het vaste land van Europa. Vervolgens verspringt het verhaal 27 jaar verder in de tijd. Cromwell is intussen in dienst van kardinaal Wolsey, die in ongenade raakt bij de koning en daarbij zijn functie verliest. Wolsey heeft de gewenste ongeldig verklaring van het huwelijk tussen Henry VIII en Katharina van Aragon niet weten te bewerkstelligen. Henry VIII wenst te huwen met Anna Boleyn. Cromwell weet zich zo te manoeuvreren dat hij binnen een paar jaar de belangrijkste adviseur van de koning wordt.

Cromwell heeft zichzelf in die 27 jaar behoorlijk ontwikkeld. Hij spreekt verschillende talen, heeft zichzelf een bepaald geheugensysteem eigen gemaakt wat maakt dat hij een formidabel geheugen bezit en heeft veel succes met handel in goederen. Daarnaast is hij de rechterhand geworden van kardinaal Wolsey, een man die de verdeel en heers politiek tot in de puntjes beheerst en een groot voorbeeld is voor Cromwell.
Cromwell verliest zijn vrouw Liz voordat Wolsey ten val komt. In de rouwperiode van een maand leest (of herleest) hij ‘Il Principe’ (De Heerser) van Niccoló Machiavelli. Cromwell antwoordt, als iemand hem vraagt wat hij leest: ‘Een paar zinspreuken, een paar clichés, niets wat we niet al wisten.’ Deze zin bracht een glimlach van herkenning op mijn lippen. ‘De Heerser’ bevat een beschrijving - gemaakt voor vorsten- hoe zij hun macht kunnen vergroten, consolideren en in stand houden. Daarbij is letterlijk alles geoorloofd. Zowel wreedheid als zachtheid (Machiavelli’s voorkeur is wreedheid) wordt gebruikt, met als enige doel het verwerven en in stand houden van de macht van de vorst.

Alhoewel de verwijzing naar Machiavelli in het  boek op welgeteld 1 bladzijde staat, wordt het de kenner al snel duidelijk dat Cromwell op Machiavelliaanse wijze de macht naar zich toe trekt. En juist dat geeft het verhaal voor mij een diepere laag, meer dan alleen de door Mantel historisch juist beschreven geschiedenis van Henry VIII. Op fabuleuze wijze weet Mantel de theorie van Machiavelli in het handelen van Cromwell neer te zetten. Mantel weet daarbij Cromwell levensecht neer te zetten, als een warme meevoelende man, die het beste met iedereen (vooral zijn familie en vrienden) voor heeft. En ondertussen steeds machtiger wordt.  Dat klinkt als een tegenstelling maar dat is het niet. Juist de kenners van Machiavelli’s werk weten dat er geen moreel oordeel van goed en kwaad op de theorie in ‘De Heerser’ van toepassing kan zijn. Cromwell is meedogenloos in de terechtstelling van de non Elizabeth wanneer deze voorspellingen doet die hem en daarmee de vorst niet uitkomen. Uiteraard na publieke herroeping van haar uitspraken op verschillende openbare plaatsen.  En dat maakt Cromwell’s aarzeling om mensen zoals bijvoorbeeld kardinaal More terecht te stellen juist des te mooier. Ook de manier waarop hij het lagere personeel van de edellieden aan zich bindt en de manier waarop zijn huis ‘Austin Friars’ een toevluchtsoord wordt voor lieden van allerlei pluimage past in dat beeld. Verdeel en heers past niet bij Machiavelli en ook niet bij Cromwell. In tegenstelling tot Wolsley heerst Cromwell en de adel weet dat en is bang voor hem.
Mantel heeft een fantastisch boek geschreven. Een waardevolle aanvulling op de al bestaande boeken over Henry VIII. Het is absoluut een aanrader!

November 2010