De Ier Ronan Bennett (°1956) groeide op in een door godsdienstige tegenstellingen verscheurd Noord-Ierland. Nog voor zijn achttiende onderging hij hetzelfde lot als vele andere katholieke jongens uit die tijd: hij vloog als vermeend IRA-activist achter de tralies op verdenking van moord. Na een jaar werd het vonnis herzien en kwam Bennett vrij, om wat later terug opgepakt te worden, deze keer omdat hij zou deelgenomen hebben aan gewapende overvallen. Opnieuw waren zestien maanden gevangenisstraf zijn deel. Later zou hij zijn schrijverstalent gebruiken om het verhaal van Paul Hill op te tekenen, één van de “Guilford-four”. Deze vier mannen werden tot levenslang veroordeeld omdat ze bommenmakers van de IRA zouden zijn, maar bleken later totaal onschuldig.

Toen Bennett zijn woelige jeugd achter zich kon laten, ging hij geschiedenis studeren. Op zoek naar een job belandde hij in Londen en daar woont hij nog steeds. Als schrijver kwam hij volop in de schijnwerpers door zijn derde boek, The Catastrophist, door De Geus uitgegeven als Hart van Congo. Hij haalde er een nominatie voor de Whitbread Award mee binnen, en vergelijkingen met Le Carré, Graham Greene en Joseph Conrad waren niet van de lucht. Bennetts voorliefde voor geschiedenis komt in dat boek tot uiting, het speelt zich af in de Belgische ex-kolonie ten tijde van de onafhankelijkheidsstrijd van Patrice Lumumba.

De oorspronkelijke titel van zijn vijfde roman, Russisch eindspel, luidt “Zugzwang”. Dat is een Duitse term uit de wereld van het schaakspel: je moet een zet doen, maar wat je ook doet, het verslechtert je situatie. In het Nederlands wordt dit “zetdwang” genoemd. Het hoofdpersonage, dr. Otto Spethmann, weet alles van zugzwang. Hij schaakt vaak met zijn begaafde vriend, de violist Kopelzon, maar won nog nooit. In het begin van het boek is het maart 1914 en Otto staat bekend als een vermaard psychoanalyticus in het prachtige Sint-Petersburg. Schaakgenie Rozental is een patiënt van hem, net zoals Anna, de dochter van een invloedrijk industrieel. Otto probeert zich ver te houden van politiek. Het interesseert hem niet en bovendien zijn de tegenstellingen in het tsaristische Rusland zo groot dat een duidelijk standpunt altijd vijanden oplevert. Op een dag rolt hij via zijn dochter Catherina in een complot tegen de tsaar. De ijverige inspecteur Lytsjev pakt Spethmann en zijn dochter op, maar hij moet hen bij gebrek aan bewijs ook weer vrijlaten. Vanaf dan gebeuren er vreemde dingen die het vreedzame leventje van dr. Spethmann volledig op zijn kop zetten. Zijn leven komt in “zetdwang”: noodgedwongen moet hij beslissingen nemen die hij liever omzeilde.

Ronan Bennett is een begenadigd schrijver. Zijn taalgebruik is aangepast aan de beschreven tijd en weet de grandeur en de armoede van een wereldstad als Sint-Petersburg goed te vatten. Hij verwerkt historische gegevens, zoals de opkomende arbeidersklasse, de groeiende jodenhaat en de groten der aarden die de macht ten koste van alles in handen willen houden, heel natuurlijk in het verhaal. Hij dompelt de lezer als het ware in een tijdsbad. Verder zet hij interessante karakters met verborgen kanten neer. Omdat die geheimen pas laat in het boek bloot komen, en omdat je tegen die tijd al helemaal met de personages meeleeft, is het een erg meeslepend boek. Het zijn de karakters die de plot dragen, meer dan de gebeurtenissen, al is ook daar geen gebrek aan. Wat Spethmann overkomt toont overeenkomsten met wat de schrijver zelf overkwam: onschuldig opgepakt worden en noodgedwongen een andere draai moeten geven aan je leven. In moeilijke politieke situaties is het moeilijk om rustig door te gaan met je eigen leventje.
Russisch eindspel intrigeert en boeit van pagina 1 tot 281. Voor de schaakliefhebber verwerkte Bennett bovendien een uitdagend partijtje in het boek. Aanrader!